Сурвалжилга
Монгол улс хөгжлийн өөр загвар яаралтай хэрэгжүүлэх хэрэгтэй
2017-10-04
Доктор, профессор Ханс Вернер Синн бол улс төрийн эдийн засаг болон санхүүгийн чиглэлд өргөн туршлага хуримтлуулсан нэгэн. Түүнийг 2011 онд Их Британийн хэвлэл “The Independent” дэлхийг өөрчилсөн арван эрхмийн нэгээр нэрлэж байжээ. Тэрбээр Германы Мюнхэн хотноо төвтэй Эдийн засгийн судалгааны төвийн захирал бөгөөд Ifo институтын ерөнхийлөгчөөр өнгөрсөн оныг хүртэл ажиллажээ. Түүнтэй Монголын эдийн засгийн нөхцөл байдлын талаар Б.Төгсбилэгт ярилцлаа.
ОУВС-гийн гурван жилийн хугацаатай Өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөрийн дараах Монгол улсын байдлыг Та хэрхэн харж байна вэ? Манай улсын эдийн засаг хэрхэн өөрчлөгдсөн байх бол?
Би хувьдаа Монгол улсын бүтцийн асуудлууд шийдэгдээгүй хэвээр үлдэнэ гэж бодож байна. Гэхдээ танай улсын орлогоосоо давж хэт үрэлгэн байдаг явдал зогссон байх болов уу.
Есдүгээр сарын 7-ны өдөр Монгол улс Засгийн газраа огцруулчихлаа. Зарим шинжээч энэ нь Монгол улсын зээлжих зэрэглэлд муугаар нөлөөлөхийн сацуу ОУВС-гийн хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн чанарт сөргөөр нөлөөлнө гэж шүүмжилж байна. Та үүссэн нөхцөл байдлыг хэрхэн харж байна вэ?
Монгол шиг байгалийн асар их баялагтай улс орон зээл авах шаардлагатай болж, улмаар өр зээл нь улам томорч, зээлжих зэрэглэлийн түвшнээ хараад сууна гэдэг их онцгүй хэрэг. Танай улс гадаадын зээл тусламжид бус өөрийн орлогоо түшин хөгжиж болохуйц хөгжлийн өөр загварыг яаралтай олж авч хэрэгжүүлэх хэрэгтэй гэж бодож байна.
Та гадаад улс орнуудаас мөнгө зээлэх хэрэггүй гэж есдүгээр сарын 1-нд МУИС-ийн оюутнуудад тавьсан илтгэлдээ сануулж байсан. Манай улсын хувьд өрийн тасралтгүй сүлжээнд орчихсон мэт санагддаг. Энэ нь саяхан Хөгжлийн банкны евро бондыг Засгийн газрын шинэ бондоор дахин санхүүжүүлсэн үйл явдлаар илүү тодорхой харагдсан. Ирэх жил томоохон бондын төлбөр биднийг хүлээж байна. 2020 оноос эхлээд дараагийн томоохон бондуудын төлбөр айсуй. Та эдийн засгийн ухаанд мэргэшсэн хүний хувьд энэ хүндхэн цагт бидэнд юуг зөвлөх вэ?
Монгол улс нөөц баялгийн хайгуулын чиглэлд өөрийн гэсэн албыг яаралтай хөгжүүлэх хэрэгтэй. Нөөц баялгаа зүгээр үнэгүй өгөхөөс өөр аргагүй нөхцөлд орохын оронд үр дүнтэй хайгуулын ажлын дараа тогтмол орлогын урсгал бүрдүүлэхүйц шударга нөхцөлтэй хамтарсан компанийг уул уурхайн компаниудтай байгуулан ажиллаж болно. Үүний тулд дэлхийн өнцөг булан бүрээс мэргэжлийн хүмүүсийг элсүүлэн авч ажиллуулах төрийн өмчийн хайгуулын компаниудыг байгуулж тэдгээр мэргэжилтнүүдээс Монголын залуус суралцаж хосолмол боловсрол эзэмших нь зүйтэй. Монгол өөрийн дотоодын хайгуулын нөөц чадавхийг хөгжүүлж, хамтарсан компани байгуулсан нөхцөлд л өнгөрсөн хугацаанд хувийн хөрөнгө оруулагч нартай хийсэн шиг хохиролтой хэлэлцээрээс зайлсхийж чадна. 50 тэрбум ам.доллараар үнэлэгдсэн нэгэн зэсийн уурхай байж байхад тухайн улс нь 1.5 тэрбум ам.долларын “Чингис” бондоо төлж чадахгүйн улмаас ОУВС-гаас тусламж гуйхаас өөр замгүй болох нь үнэндээ гутамшигтай хэрэг юм.
Монгол улс хот, хөдөөгийн дэд бүтцийн төслүүдэд бондын мөнгөнөөс багагүй хэсгийг зарцуулсан. Эдгээр нь ямар ч мөнгө үйлдвэрлэхгүй төслүүд. Манай улсын хүн ам цөөн боловч асар өргөн уудам нутагтай нь багагүй хөрөнгөөр томоохон дэд бүтэц байгуулахад хүргэдэг. Мэдээж танай улсын хувьд нөхцөл байдал өөр. Манайх шиг ийм нөхцөл байдлыг ямар аргаар өөрчлөх боломжтой гэж Та бодож байна вэ?
Монголын хувьд зам харгуйгаа өөрсдөө барьж байгуулах хэрэгтэй. Монгол улс зам тавихдаа яагаад гадаадын компанид мөнгө төлөөд байгааг би ойлгохгүй байна. Монголчууд бол маш бардам, ажилсаг улсууд. Замаа өөрсдөө барих чадвартай байх учиртай. Мөн Монголд хүмүүсийг зам, барилгын чиглэлээр хосолмол боловсрол олгодог байх зарчмыг яаралтай хэрэгжүүлэх шаардлагатай санагдана. Хэрэв та бүгд гадаадынхнаар замаа бариулсаар байвал хэзээ ч зам тавьж сурахгүй шүү дээ.
Энэ онд аз тохиолоор ч гэх үү дээ, эдийн засгийн нөхцөл байдал дээрдэж байна. Үүний гол шалтгаан мэдээж нүүрсний экспортын өсөлт. Нөгөөтэйгүүр экспортын орлого импортын хэмжээг давж, гадаад худалдаа ашигтай гарсаар байна. Гэхдээ үнэндээ экспортын орлого дотоодод бус хилийн гадна өөр улсын банкуудад байршиж буйг зарим шинжээч шүүмжилдэг. Та энэ талаар санал бодлоосоо хуваалцахгүй юу?
Экспортын орлого уул уурхайд, ялангуяа ордуудын хайгуулын хөрөнгө оруулалтад, аялал жуулчлалд зориулсан зам, барилга, дэд бүтцэд зарцуулагдах нь зүйтэй болов уу гэж бодож байна. Монгол шиг ийм улсад яагаад тансаг хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний дэлгүүр ийм олноор байгааг ойлгохгүй байна. Монгол улс шаардлагагүй хэрэглээгээ танаж, тогтвортой орлого авчрах үйлдвэр, салбарт хөрөнгө оруулах нь зүйтэй. Дотоодын 100 их дээд сургуулийн дийлэнхийг хааж, оронд нь мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төв болон хосолмол боловсрол эзэмшүүлдэг сургуулиудыг байгуулах хэрэгтэй. Оросын мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвүүдээ хаасныг би хувьдаа ойлгодоггүй. Танай улс яагаад цагаан гартнуудаар эдийн засгаа байгуулахыг хүсээд байгааг би гайхаж байна. Энэ бол боломжгүй зүйл. Монголд хэрэгтэй байгаа хүмүүс нь оффисын ажилтнууд бус гараа хөдөлгөж юм бүтээдэг ажилчид.
Монгол улс бол түүхий эдийн экспортоос хэт хамааралтай эдийн засагтай орон. Дотоодын компаниуд нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, экспортлохоор ажиллаж байгаа ч ирэх арав, хорин жилийн хугацаанд экспортын орлого нь уул уурхайн орлогоос хавьгүй бага байх дүр зураг харагдаж байгаа юм. Нөгөөтэйгүүр бид хоёр том хөршийн дунд оршдог. Ийм онцлогтой манайх шиг орны эдийн засгийн ирээдүйг Та хэрхэн харж байна вэ?
Монгол улс дэлхийн бүх өнцгөөс хүмүүсийг эх орондоо татсан тийм аялал жуулчлалын салбарыг хөгжүүлэх боломжтой. Мөн хүнсний боловсруулах үйлдвэрлэлийн салбарыг ч давхар хөгжүүлэх нь зүйтэй. Гэхдээ уул уурхай хамгийн чухал салбар хэвээр үлдэх тул ирээдүйд энэ салбарыг өөрсдөө авч явж чаддаг болохын тулд монгол залуучуудыг энэ чиглэлд сургаж боловсруулах хэрэгтэй.
