Транс Монголын хэвтээ тэнхлэг байгуулах хамтарсан компанийг ”Joint Venture” гэж нэрлэнэ

“Төмөр замын газар“ хэмээх шинэ агентлаг нь Оросын компанитай хамтран Монголын уудам талыг хөндлөн зүссэн шинэ төмөр зам байгуулах гэж байна. Тавантолгойн ордын коксжих нүүрс төдийгүй Монголын өмнөд их говийн баялаг энэхүү замаар дамжин ОХУ, Зүүн хойд Азийн зах зээлийг чиглэх учир олон улсын тавцанд ч энэхүү шинэ магистралыг маш ихээр сонирхож байгаа билээ.

Нийтдээ 920 км урт уг замыг байгуулахад 2 тэрбум ам.долларын санхүүжилт хэрэгтэй гэсэн урьдчилсан тооцоо гарчээ. Одоо байгаа Транс Монголын төмөр зам нь 1000 км урттай ба Орос, Хятадыг холбодог. Тэгэхээр Монгол улс газар нутгийнхаа хөндлөн чиглэлд шинээр асар том бүтээн байгуулалт эхлүүлэх нь ээ.

“Оросын төмөр зам“ нээлттэй хувьцаат нийгэмлэгтэй хамтран байгуулах компанийг юу гэж нэрлэх вэ? Бүтэц зохион байгуулалт, эрх үүрэг нь ямар байх бол?

Нэр өгч хараахан амжаагүй байна. Одоогоор оросоор “Совместное предприятие“ буюу СП, англиар “Joint Venture“ гэж нэрлэж байгаа. Монгол улсын Засгийн газар, тэр дундаа Зам, тээвэр,барилга хот байгуулалтын яам, “Оросын төмөр зам“ нээлттэй хувьцаат нийгэмлэгтэй 50, 50 хувийн оролцоотой байгуулахаар ярилцаж байна. Хамтарсан компанийн үүрэг нь төмөр замыг барьж байгуулах, ашиглах, одоо байгаа “Улаанбаатар төмөр зам“-ыг шинэчлэх гэсэн хоёр үндсэн чиглэлтэй.
Эхний үүргийн дагуу Тавантолгойн орд газрыг эзэмшихэд шаардлагатай байгаа дэд бүтцийг барих, хэрэгтэй хөрөнгийн эх үүсвэрийг хамтран бүрдүүлэх ажил хийнэ. Мөн одоо байгаа “УБТЗ“-ын 60 жилийн настай хуучирсан техник, хоцрогдсон зүтгүүр, муудсан зам зэргийг шинэчилж, нэвтрүүлэх тээх чадварыг нь дээшлүүлэх үүрэг хүлээгээд байна.

Үүний тулд их хэмжээний хөрөнгө мөнгө олох ёстой. Оросын төмөр зам гэдэг хүчирхэг байгууллагын техникийн боломжийг ашиглаж, замыг засах арга ажиллагаанд суралцах гээд шинэ компанийн үүрэг Гэрээнд дурдсанаар бол маш их.

Тавантолгойгоос Зүүнбаян хүртэлх төмөр замыг барьж байгуулахад шаардлагатай хөрөнгийн эх үүсвэрийг шинээр байгуулагдсан хамтарсан компани олох ёстой. 50, 50 хувийн оролцоотой учраас Монголын тал энэ их хөрөнгийг олоход хэцүү. Тиймээс Монголын талын оролцогчоор нь “Эрдэнэс МГЛ“ компанийг оролцох шаардлагатай гэж үзээд байгаа юм.

Төрийн өмчийн оролцоотой байгуулагдах тэрхүү хамтарсан компани нь ашигт малтмалын орд газруудтай холбоотой аливаа төсөлд зөвхөн охин компаниараа дамжуулан оролцоно гэж Засгийн газрын дөрөвдүгээр сарын 13-ны өдрийн хуралдааны протоколд тэмдэглэжээ. Үүнийг тайлбарлана уу? Танайх дэргэдээ дахин шинэ компани байгуулна гэсэн үг үү?

Одоо байгуулагдаж байгаа хамтарсан компани нь хоёр чиглэл үүрэгтэй гэж дээр дурдсан. Харин уул уурхайн бүтээгдэхүүнийг экспортлох гол замтай холбосноороо ашигт малтмалыг тээвэрлэх үйл ажиллагаанд  оролцож болох юм. Өөрөөр хэлбэл, охин компаниараа дамжуулж бүтээгдэхүүнийг худалдаж аваад, төмөр замаараа тээвэрлэж гадаадад гаргана. Нэг ёсондоо охин компани худалдааны шинжтэй компани болж магадгүй.

Хамтарсан компани байгуулах эхлэлийн хөрөнгө 1.8 сая ам долларыг талууд гаргана гэжээ. Энэ хөрөнгө улсын төсвөөс гарах уу? Эсвэл манай улс уул уурхайн бүтээгдэхүүнээрээ дараа төлбөр хийх зэрэг өөр хувилбар байх уу?

Эхлэлийн хөрөнгийг улсын нөөцийн сангаас гаргах байх. Хамтарсан компани байгуулах эхлэлийн хөрөнгө дээр бол уул уурхайн бүтээгдэхүүн барьцаалах шаардлагагүй. Харин төмөр зам барьж байгуулахад шаардлагатай хөрөнгийг орд газрынхаа ирээдүйд бий болох бүтээгдэхүүнээр барьцаалах нь зөв гэж үзэж байгаа. Хөрөнгө оруулалтаас орж ирсэн мөнгийг тодорхой хугацааны дараа бүтээгдэхүүнээ квотоор гаргах зэргээр төлж болно.

Орос, Монголын төмөр замын хамтарсан компани байгуулснаар уул уурхайн том төслүүдэд ОХУ давуу эрхтэй оролцох боломж нээгдэх үү?

Оросууд энэ төмөр замыг хамтарч байгуулснаараа уул уурхайн салбарт боломж олж авах гэсэн санаа байгаа байх. Орд газрын бүтээгдэхүүнийг үүнээс өөр газраар тээвэрлэх боломжгүй учраас оросууд манай төмөр замын 50 хувийг эзэмшдэг гэдэг утгаараа давуу эрх эдэлнэ гэсэн байр суурь илэрхийлж болох юм. Харин Монголын тал ямар байр суурьтай байна вэ гэхээр оросуудтай хамтраад тухайн бүтээгдэхүүнийг дэлхийн зах зээл дээр гаргая гэсэн бодолтой байна. Ганцхан энэ замыг байгуулчихаад, бүтээгдэхүүнээ зөвхөн Алс Дорнод руу тээвэрлэнэ гэвэл учир дутагдалтай.

Стратегийн ордуудаа ашиглахын өмнө хөрш хоёр улстайгаа Дамжин өнгөрөх тээврийн хэлэлцээр хийх үү?

Алматагийн Конвенцоор далайд гарцгүй орнуудын өмнө далайд гарцтай орнууд ямар үүрэг хүлээх ёстой вэ гэдгийг тодорхой заасан байдаг. Тэр үүргээ хөрш хоёр орон хэр зэрэг биелүүлэх нь вэ, түүнийг л харъя.

Төмөр замын тээвэрт хувийн хэвшил анх удаа оролцох нь гэж ойлгож байна. Энэ харилцааг зохицуулах шинэ хууль батлах хэрэгтэй юү?

Төмөр замын тээврийн аюулгүй байдлын тухай хууль 2003 онд гарч байсан. Шинэчилсэн хувилбар нь 2007 онд Төмөр замын тээврийн тухай хууль нэртэйгээр гарсан юм. Энэ хуулиар хувийн хэвшлийн төмөр замыг барьж байгуулах, арчлах, ашиглах, төмөр замын чиглэлийн үйл ажиллагаа явуулах зэрэг боломжийг бий болгосон билээ. Одоогийн байдлаар төр, хувийн хэвшлийн хамтарсан тогтоол шийдвэрүүдээр хөрөнгийн асуудлыг шийдвэрлэж эхэлж байна. Хөрөнгө оруулалт хийгээд, 10, 20, 30 жилийн дараа улсад шилжүүлэх хэлбэрээр хамтран ажиллана. Хувийн хэвшил энэ хугацаанд тээвэр хийх юм уу, бусад хэлбэрээр оруулсан хөрөнгөө нөхөж олоод улсад 51 хувийг нь шилжүүлж өгөх юм.
Улс өөрийн мэдэлд авч байгаа шалтгаан нь замыг нийтийн хэрэгцээнд зориулах харилцааг зохицуулахын тулд юм.

Стратегийн ордуудаас бүтээгдэхүүн зөөвөрлөх төмөр замын шинэ маршрутыг одоо байгаа Транс Монголын төмөр замын магистралтайгаа хэрхэн уялдуулах ёстой вэ?

Тавантолгой, Оюутолгой гээд стратегийн ордуудаа Транс Монголын маршруттай холбох нь зүйн хэрэг юм. Одоо барихаар төлөвлөж байгаа Тавантолгойгоос Зүүнбаян хүртэлх зам маань яг гол замтай холбогдоно.

Эхний ээлжинд 5, 10 сая тонн ачаа тээвэрлэх хүчин чадал бий. Яваандаа ачаалал ихсээд ирвэл Чойбалсан руу холбох замаар тээвэр хийж болно. Эндээс Транс Монголын хэвтээ тэнхлэг үүснэ. Ер нь төмөр замыг мухар замаар төсөөлж болдоггүй. Дандаа сүлжээгээр төсөөлдөг. Нэг нь нөгөөтэйгээ заавал холбогдож байдаг. Онолын хувьд ч тэр, үр ашгийн хувьд ч тэр.

Хөрөнгө оруулалтын гэрээнүүдийн хэлэлцээрийн үед төмөр замын асуудлыг давхар ярилцах ёстой юу?

Ер нь төмөр замын салбарт үр ашигтай чиглэлүүдэд хөрөнгө оруулалтыг хувийн хэвшлийнхэн л оруулна. Тийм учраас хувийн хэвшлийнхэнд бололцоо өгчих хэрэгтэй. Үр ашиг муутай, гэхдээ стратегийн чухал ач холбогдолтой газруудыг гол зам руугаа холбох, сүлжээ болгоход улс хөрөнгө оруулалт хийдэг.

Төмөр зам байгуулсны дараах арчилгаа хамгаалалтыг ямар байгууллага хариуцах ёстой вэ?

Төмөр зам барьж байгуулахад шаардлагатай хөрөнгө оруулалтыг хамтарсан компани хайж олно. Мөн ашиглалтад орох хүртэл ажлыг хариуцна. Харин замыг бариад дууссаны дараа “Улаанбаатар төмөр зам“ компани менежментийг нь аваад явж болох юм. Эсвэл хөрөнгөө оруулсан компаниуд өөрсдөө төмөр замын ашиглалтын компаниа байгуулаад ашиглалтыг нь хариуцаад, өөрсдөө тодорхой хугацаанд ашиглаж болно. Одоо Орос, Монголын хамтарсан 50, 50 хувийн оролцоотой компани дээр дахиад ашиглалт хариуцсан хамтарсан компани байгуулахаар утгагүй байх л даа.

Миний бодлоор яваандаа төмөр замын сүлжээний компани гэж бий болох байх. Төмөр замын сүлжээний тэр компани нь ашиглалтаа хариуцаад суурь бүтцээ арчилж, тордох нь зөв юм.

Төмөр замыг эзэмшигч компани ноёрхлоо тогтоох, гурав дахь компанид бүтээгдэхүүнээ тээвэрлэхэд нь өндөр тариф тогтоох явдал гардаг. Энэ байдлыг хуулийн хүрээнд хэрхэн зохицуулах ёстой вэ?

Төмөр замыг эзэмшдэг, түүний хөдөлгөөн, вагоны хуваарилалтыг зохицуулдаг компани өөрийн эрх ашгийг бодож, давуу эрх эдлэх гэж оролддог. Энэ нь бүр байгалийн гэмээр шинж чанартай болчихсон үзэгдэл. Хэдийгээр хуулиар чөлөөтэй байх ёстой, график хуваарь бүртгэл нь ижил нөхцөлтэй байх ёстой гэж ярьсан ч цаагуураа үүнийг зохицуулчихдаг техникийн аргууд байдаг. Харахад үнэ нь ижил, гэсэн атал вагон нь саатаад, график хуваарьт багтахгүй дараалал үүсэх гэх мэт асуудал гардаг. Энэ бол маш том аюул.

Тийм учраас үүнийг хязгаарлахын тулд төрөөс зохицуулалт хийдэг.
Урьдчилан сэргийлэхийн  тулд одооноос байгуулагдаж байгаа төмөр замын суурь бүтэц ба ашиглалт хоёрыг салгах хэрэгтэй. Салгах гээд хууль нь гарчихсан. Төмөр замын суурь бүтэц, дээгүүр нь явж байгаа вагон зүтгүүрийг хооронд нь салгахгүй бол хааж боох үйлдэл амархан бий болно. Ганцхан өөрийнхөө ачааг явуулбал өртгөө нөхөж чадахгүй, харин хувийн хэвшлийнхний ачааг их хэмжээгээр тээвэрлэж байж төмөр замын өртгөө төлдөг эдийн засгийн шаардлага гарч ирээсэй. Тэгвэл энэ хорьж, хаах үйлдэл чинь арилна. Эдийн засгийн аргаар л ийм бэрхшээлийг арилгах боломжтой. Одоогийн энэ зохион байгуулалтаар явбал дийлдэхгүй л дээ.

Төмөр зам шинээр байгуулахдаа экологийн асуудлыг хэрхэн анхаарах ёстой вэ? Жишээ нь говь тал нутагт зээрийн нүүдлийн зам дундуур төмөр зам татвал энэ нь аюулгүй талаасаа ихээхэн эмзэг асуудал юм.

Дэлхий нийт төмөр зам, авто замыг барихдаа экологийн асуудлыг заавал бодолцож хийдэг болжээ. Ер нь авто замаар тээвэр хийхээс илүү төмөр замаар тээвэр хийх нь байгальдаа ээлтэй байдаг юм. Хөдөлгөөн ихтэй авто замыг ан амьтад гаталж гарахад хэцүү. Харин төмөр замаар тээвэр хийхэд яваандаа дуу чимээнд нь дасаад, ан амьтанд зориулан байгуулсан нүхэн гүүрээр саадгүй гардаг болчихно. Зээр, гөрөөс байгалийн инстиктээрээ нэг л жимээ олох юм бол төмөр зам тэдний нүүдэлд саад болохгүй.  Төмөр зам барьснаар хөрс газар эвдэж, олон салаа зам үүсгэх асуудал бий болохгүй. Харин ч байгаль экологи талаасаа хамгийн аюулгүй юм.

Оросын төмөр зам өргөн царигтай байдаг. Тэгэхээр энэ замын стандарт Оросынхтой ижил байх уу?

Монгол улс өөрөө өргөн царигийн стандарттай улс. Тийм учраас Монголын дотоодод барьж байгуулах бүх төмөр зам өргөн стандартаар баригдана. Салаа салбар замуудыг нарийн стандартаар барихыг зөвшөөрч байгаа. Энэ бол дэлхийн стандарт шүү дээ. Монгол улс яваандаа олон царигтай улс болох байх гэж боддог.

Тавантолгойгоос Зүүнбаян-Чойбалсангийн чиглэлд тавигдах Зүүн хойд Азийн зах зээлд нэвтрэх ирээдүй сайтай төмөр замын давуу болон сул талыг Та хэрхэн харж байна вэ?

Өмнөд бүсэд дэд бүтэц байгуулаад ирвэл байгалийн баялгийг эзэмших, түүгээрээ улс орны хөгжилд шаардлагатай хөрөнгөний эх үүсвэрийг олох бололцоо бий болно. Өмнөд бүсийн эзэнгүй талд хүн ам суурьшиж, стратегийн үүднээсээ ч улс орны аюулгүй байдалд чухал ач холбогдолтой юм. Манай орон нүүдлийн аж ахуйтай учраас л энэ орон зайг дүүргэсээр ирсэн. Тэрнээс ногоо тариад энд суурьших боломж байхгүй л дээ. Сул тал нь энэ бүс нутгийн байгальд бид нэлээн “гар дүрэх нь“. Төмөр зам барих гэж, уул уурхайг ашиглах гэж газрыг нь хөндөнө.