Үндэсний
компаниудын хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж буй CTL буюу нүүрс боловсруулан
шингэн түлш гаргах төслүүдийн талаар Монгол улсын Ерөнхий сайд асан
Д.Содномын байр суурийг сонирхлоо. Монгол улсын шатахууны хэрэглээ, салбарын өнөөгийн байдлын талаар Та ямар бодолтой явна вэ?Манай
улсын газрын тосны бүтээгдэхүүний жилийн хэрэгцээ одоогоор нэг сая
орчим тонн бөгөөд нэг л улсаас худалдан авч байна. Нийт гадаад
худалдаанд импорт дийлэнх хувийг эзэлдэг. Хамгийн сүүлд авсан мэдээллээр
ОХУ нь манай улсын нийт экспортын тав орчим хувь, импортын 60 хувийг
эзэлж байна. Өөрөөр хэлбэл тус улстай хийж байгаа манай гадаад худалдаа
маш их алдагдалтай буй. Шатахууны нэг улсаас авч байгаа ч сүүлийн үед
бусад улс орнуудаас авах оролдлого хийж байгаа. Гэхдээ асуудлыг бүрэн
шийдэж чадахгүй байна. Тиймээс Монгол улс дотоодын нөөц боломжийг
ашиглан газрын тосны бүтээгдэхүүний хэрэгцээг хангах асуудал олон талын
ач холбогдолтой.
Өөрийн газар нутагт газрын тосны хайгуул хийж,
олборлосон бүтээгдэхүүнээ дотооддоо боловсруулан хэрэгцээ хангах
асуудлыг сүүлийн 20-иод жил ярьж байна. Энэ талаар зарим ахиц гарсан.
Гэсэн ч хэрэгцээгээ бүрэн хангах газрын тосны нөөцтэй болж чадаагүй
байна. Одоогоор манай улс 300 мянган орчим тонн газрын тос олборлож
байгаа нь бүгд Хятадын мэдлийн компаниудын олборлолт юм. Газрын тос
хайх, олборлох ажил болоод энэ тал дээр байгуулдаг Бүтээгдэхүүн хуваах
гэрээний нөхцөлийг Засгийн газар үндэсний компаниудад нааштай болгож
өгөх, холбоотой татвар хураамжаас чөлөөлөн дэмжих хэрэгтэй гэсэн
саналтай байдаг. Энэ талаар олигтой ахиц гараагүй байна. Одоо газрын
тосны тухай хуулийг шинэчилж байгаа сурагтай. Уг хуульд онцгой анхаарах
зүйлүүд байгаа.
Нүүрсний арвин нөөцдөө тулгуурлан нүүрснээс
шингэн түлш гаргах технологийг нэвтрүүлснээр Монгол улс түлшний импортын
хараат байдлаас гарах боломжийг Та хэрхэн харж байна вэ? Дотоодын
хэрэгцээг өөрийн эх үүсвэрээр хангах нэг арга зам бол нүүрс, шатдаг
занар боловсруулан газрын тосны бүтээгдэхүүн гаргах юм. Монгол улс
нүүрсний арвин нөөцтэй. Өндөр илчлэгтэй коксжих, эрчим хүчний нүүрсээ
аль алиныг нь экспортод гаргаж болно. Манай улсын нөөцийн дийлэнх нь
бага илчлэгтэй хүрэн нүүрс. Хүрэн нүүрсийг боловсруулахгүйгээр экспортод
гаргах бололцоо одоогоор болон ирээдүйд ч боломжгүй. Эрчим хүчний
нүүрсээ борлуулах хоёр зам бий. Нэг нь цахилгаан станц барьж, эрчим хүч
үйлдвэрлэн экспортлох асуудал байж болно. Нөгөө нь чухал, ирээдүйтэй
боломж болох хүрэн нүүрсийг шингэрүүлэн газрын тосны бүтээгдэхүүн гаргах
юм.
Энэ чиглэлээр “Монголын алт” компанийн шугамаар маш олон
судалгаа хийгдэж байгаа. “Монголын алт” компани БНХАУ, Герман, АНУ, Япон
зэрэг олон орны технологийг судалж үзсэн, энэ талаар эрэл хайгуул хийж
байна. Судалгааны үр дүнд сонгосон технологи нь нүүрснээс метан хий,
түүнийгээ боловсруулан бензин гаргах юм. Дорнод аймгийн Адуунчулууны
хүрэн нүүрсний орд газрыг ашиглан газрын тосны бүтээгдэхүүн гаргах төсөл
дээр ажиллаж байна. Үйлдвэрийн цогцолборыг барьж байгуулахаар сонгосон
байршлын хувьд ашигт малтмалын нөөц, усны хэрэгцээ, үйлдвэрт ажиллах
хүчний нөөц, дэд бүтэц зэрэг бүрдсэн. “Монголын алт” компаниас гадна
манай үндэсний олон компани энэ төсөлд ийм ач холбогдол өгч, судалгаа
хийж байгаа. Мөн сүүлийн үед шатдаг занараас газрын тосны бүтээгдэхүүн
гаргах төсөл дээр Монголын олон компани санаачлага гаргаж байгаа юм
билээ.
Төслүүдийг төр, засгийн зүгээс дэмжих талаар Та ямар байр суурьтай байдаг вэ?Бизнес
эрхэлж байгаа манай залуучууд Монгол улсынхаа эдийн засгийн тулгамдсан
асуудлыг шийдэхийн төлөө маш их санаачилга гаргаж байна. Төсөл
хэрэгжүүлэх компаниудын хооронд магадгүй бага зэрэг өрсөлдөөн ч гарах
байх. Өрсөлдөж байвал маш сайн хэрэг. Өрсөлдөөн дундаас хамгийн өндөр үр
ашигтай, сайн технологийг нэвтрүүлэх, богино хугацаанд төслөө
хэрэгжүүлж буй компаниуд шалгараад л гараад ирнэ. Манай төр засгийн
зүгээс ийм санаачлагатай үндэсний компаниудынхаа ажлыг дэмжих хэрэгтэй.
Юуны түрүүнд эдгээр компаниуддаа дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй юм. Бизнес
гардаж хийгээгүй хүмүүсийн зүгээс хий хоосон шүүмжлэл их гардаг. Түүнийг
нь дагаад буруу сурталчилгаанд автах хүмүүс бий. Үүнийг засч, зөв
чиглэлд явуулахад засаг төрийн нөлөө маш чухал юм.
Энэ төсөл нь
маш их хөрөнгө оруулалттай. Ялангуяа нүүрсийг шингэрүүлэн хий болгох
технологид хөрөнгө шаардагдана. Тодорхой хэсгийг нь шууд санхүүжүүлэх,
аль эсвэл хөнгөлөлттэй, бага хүүтэй зээл олгох зэрэг боломжоор төр
засгийн зүгээс дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй. Жишээ нь Чингис бондын 1.5
тэрбум ам.доллар орж ирсэн, 3.5 тэрбум ам.долларын хөрөнгө босгохоор
төлөвлөж байна. Бонд гарган мөнгө орж ирж байгаа нь сайн хэрэг. Харин
энэ хөрөнгийг юунд зарцуулах вэ гэдэгт Засгийн газар маш ухаалаг хандах
ёстой. Тэрхүү хөрөнгийг зарцуулах төсөл нь экспортоо нэмэх, импортыг
хэмнэхэд чухал ач холбогдолтой, өндөр үр ашигтай байх хэрэгтэй.Үүний нэг
нь нүүрс боловсруулан шингэн түлш гаргах төсөл гэж бодож байна. Энэ
төсөлд олон тэрбумын хөрөнгө оруулалт шаардагдах тул компаниуд бие даан
шийдвэрлэхэд тун бэрх бөгөөд засаг төрийн оролцоо зайлшгүй.
Хэрэв
манай улс газрын тосны бүтээгдэхүүний хэрэгцээгээ өөрийн эх үүсвэрээр
хангах юм бол гадны орны хараат байдлаас ангижирна. Нөгөө талаас эдийн
засагт нөлөөлөх газрын тосны бүтээгдэхүүний үнийн хэлбэлзэлийг
тогтворжуулах юм. Ер нь сайн технологиор үйлдвэрлэлээ тогтвортой явуулж
чадах юм бол дотоод дахь бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулаад зогсохгүй,
хямдруулах чиглэл рүү явах бололцоо гарна.