Байр суурь
Н.Ариунтуяа
Эрдсийн захын таатай үзүүлэлтүүд харьцангуй тогтвортой хэвээр арваннайман он дундаа орлоо. Эрдсийн захын өсөлт эх орны эдийн засагт сэргэх найдвар төрүүлдэг. Энэ удаа ч ялгаагүй итгэлийн гэрэл тусч, дагаад мартагдах тийш хандсан хуучин төсөл хөтөлбөрүүдээс шинэ сураг чимээ сонстох боллоо. Тэр тусмаа 2010 онд УИХ-аас баталсан Төрөөс төмөр замын тээврийн талаар баримтлах бодлогын баримт бичгийг өөрчлөх болон бодлогод тусгагдсан уул уурхайн экспортын төмөр замуудтай холбоотой шинэлэг мэдээллүүд дуулдаж эхлэв. Тиймээс MMJ 5 дугаар сарын онцлох сэдвээр уул уурхайн өсөлтийг хязгаарлагч гэгдэх болсон төмөр замыг сонгож, уул уурхайн экспортын төмөр замын төслүүдийн талаарх мэдээллийг багцлан хүргэхийг эрмэлзлээ.
Манай улсын ашигт малтмалын томоохон ордуудаас бүтээгдэхүүн тээвэрлэх төмөр замын төслүүдийн талаар Зам тээврийн хөгжлийн яамны харьяа агентлаг болох “Монголын төмөр зам”-ын Гүйцэтгэх захирал Б.Цэнгэлтэй хийсэн дэлгэрэнгүй ярилцлага тавдугаар сарын дугаарт нийтлэгдэж байна. Энэ нь түүний хэвлэлд өгсөн эхний ярилцлага бөгөөд “Монголын төмөр зам” ТӨХК нь “Шинэ төмөр зам” төсөл буюу Төрөөс төмөр замын тээврийн талаар баримтлах бодлогын нэг, хоёрдугаар үе шатыг хэрэгжүүлэх чиг үүргийг хариуцан ажиллаж буй газар билээ. Б.Цэнгэл захирал MMJ-ийн асуултад хариулахдаа нүүрсээ төмөр замаар биш авто замаар гэлдрүүлж буйгаас алдагдсан боломжийг жилийн 200 орчим сая ам.доллар гэсэн юм.
Улмаар “БНХАУ-ын нутгийн гүн рүү 500-1000 орчим км илүү зайд төмөр замын тээвэрлэлт хийж, нүүрс борлуулалтын зах зээлээ тэлж чадсан бол экспортын орлого жил тутам 0.5-1 тэрбум ам.доллараар нэмэгдэх боломжтой байлаа” гэж нэмж хэлжээ. Үүнийг Та ТТ-ГС төмөр замын асуудал яригдаж эхэлснээс хойшхи цаг хугацаа, ашиглалтад орчихсон байх ёстой жилээр тооцоод үзээрэй. Төмөр замын үйл явц дахиад хэдэн жилээр хэл ам ихтэй үргэлжлэхийг хэлж эс мэднэ. Тиймийн учир илүү дутуу үггүй бодит тайлбарыг энд онцлон эш татав.
ОХУ-аас Монгол улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд И.К.Азизовын MMJ-ийн дөрөвдүгээр сарын дугаарт өгсөн ярилцлагаас УБТЗ-ийн шинэчлэлийг Оросын хөнгөлөлттэй зээлийн хөрөнгийг хүлээлгүйгээр арилжааны зээлээр эхлүүлэх шийдвэр гарсан тухай анхлан мэдээлэл авсан юм. Эрдэнэт-Овоот чиглэлийн төмөр зам ашиглалтад орсноор эхний ээлжинд 10 сая тонн ачаалал УБТЗ-ын дэд бүтцийн хүчин чадал дээр нэмэгдэж ирнэ. Тиймээс Орос-Хятад улсыг холбох төмөр замын төв коридор болох УБТЗ-ын дэд бүтцийн шинэчлэлийг яаралтай эхлүүлэх хэрэгтэй” гэж сануулах шаардах хослуулан хэлснийг санаж буй байх. Ноён Азизов “Эрдэнэт Овоот” төмөр замын төсөл амжилттай хэрэгжвэл эдийн засгийн ач холбогдлын үүднээс Монгол улсын баруун чиглэлийн төмөр замаар тээвэрлэлт хийх сонирхол Орос, Хятад аль аль талд байгаа” гэсэн билээ. Эрдэнэт-Овоот чиглэлийн төмөр замыг Орос-Монголын хил Арцсуурийн боомтоор Оросын төмөр замтай холбож, Кызыл хүргэнэ хэмээх тооцоолол явдаг бөгөөд шинэ төмөр замын чиглэлүүдээс хамгийн түрүүлж хэрэгжих нь одоогоор энэ төсөл болж байх шиг байна. Уг сэдвийн хүрээнд төслийг хэрэгжүүлэгч уул уурхайн компанийн байр суурийг мөн нэгтгэн хүргэлээ.
Эрдсийн зах өсч итгэл найдвар төрүүлэхэд Засаг төр тэрбум тэрбумын өртөгтэй том том төсөл хөтөлбөрүүд ярьж эхэлдэг. Зэрэгцээд уул уурхайн компаниуд рүү дайралт идэвхждэг ба тэргүүн эгнээнд нь “хоёр” толгойг ноолж эхэлдэг уламжлал сүүлийн арваад жилд амь бөхтэй тогтжээ. Дэлхийн түүхий эдийн зах зээл дэх үнийн хэлбэлзлээс хамаарч өгсөж уруудан савладаг онцлогтой энэ салбарыг үнэ унаж нийтээр хямрахад нь харин хэн ч тоож хяламхийхээ больдог талтай.
MMJ-ийн тавдугаар сарын хавтсыг чимсэн Б.Цолмонбаярын шог зурагт ямар нэгэн хэтрүүлэг үгүй, байгаа бодит байдал энэ билээ.
Өдгөө “Оюутолгой” төслийг тойрч магтаал, гүжрийн бороо харамгүй асгарч, хоёр туйлд савлан байна. Оюутолгойн эргэн тойронд нөхцөл байдал өдөр өдрөөр өөрчлөгдсөөр. Тэнд ажиллаж буй Ажлын хэсгүүд, салбарласан дэд хэсгүүд, түүнд хамрагдсан байгууллага, хүмүүсийн тоог тооцоолоход ч бэрх болов. Гэрээний агуулгыг олон өнцгөөс харах төлөөллүүд ийн цугларсан нь нэг талаар сайн хэрэг ч цээж дэлдэгсэд хэт санаачилгатай байгаа нь сүүлийн үед илэрхий мэдэгдэх боллоо. Энэ дүйвээн дор гэрээний нөхцөлийг сайжруулна гэсэн Засгийн газрын ажил хэрэгч бодлого замхарч одох вий гэдэг эмээх асуудал болчихоод байна. Яг энэ утгаар Оюутолгойн Хөрөнгө оруулалтын гэрээ зурагдсанаас хойшхи өнгөрсөн жилүүдэд юу болж өнгөрсөнийг MMJ уншигчдадаа тоймлон сануулахыг хүслээ. Есөн жилийн өмнө юу ярьж байсныг, түүнээс хойш юу юу болж өнгөрснийг, өдгөө юу туулж явааг Б.Төгсбилэгтийн “Оюутолгой буюу бидний суралцсан хичээл” тоймоос дэлгэрүүлэн уншина уу.
Зөвхөн Оюутолгой төдийгүй нөгөө толгой болох Тавантолгойн хувьд ч хийрхэл амилан, тал талаас нь зулгааж, сонгуулийн уралдаанд ашиглах гэсэн элдэв янзын санаачилгууд гарч эхэлж байна. Цаашид улам өндрөө авах шинжтэй. Ард түмний нэр барьсан ийм популист алхмууд өнгөндөө тааламжтай сонстох ч алс хэтдээ ямар үр дагавар дагуулдгийн үнэ цэнийг улсаараа бид амссан билээ.
Эрдсийн зах өсч итгэл найдвар төрүүлэхэд Засаг төр тэрбум тэрбумын өртөгтэй том том төсөл хөтөлбөрүүд ярьж эхэлдэг. Зэрэгцээд уул уурхайн компаниуд рүү дайралт идэвхждэг ба тэргүүн эгнээнд нь “хоёр” толгойг ноолж эхэлдэг уламжлал сүүлийн арваад жилд амь бөхтэй тогтжээ. Дэлхийн түүхий эдийн зах зээл дэх үнийн хэлбэлзлээс хамаарч өгсөж уруудан савладаг онцлогтой энэ салбарыг үнэ унаж нийтээр хямрахад нь харин хэн ч тоож хяламхийхээ больдог талтай.